Lintje voor onze voorzitter Peter Nijhof

Vrijdag 28 oktober ontving  Peter Nijhof een koninklijke onderscheiding van burgemeester Ina Adema van Lelystad voor zijn jarenlange inzet voor het industrieel erfgoed. Als geen ander weet Peter de waarde van de tastbare herinneringen aan ons industriele verleden voor het voetlicht te brengen. Voor wat de watertorenstichting betreft was hij betrokken bij de oprichting en keerde hij dit jaar terug als voorzitter.

Watertorenprijs 2014

Herbestemming watertoren te Sint Jansklooster door Natuurmonumenten (initiatiefnemer) en BOEi (eigenaar) naar ontwerp van ZECC Architecten

Het bestuur van de Nederlandse Watertoren Stichting kent de watertorenprijs 2014 voor de beste herbestemde watertoren van de afgelopen twee jaar toe aan BOEi en Natuurmonumenten voor de spectaculaire herbestemming van de watertoren van Sint Jansklooster tot uitkijktoren. Bij de herbestemming van de toren van Sint Jansklooster komt het uitzonderlijke ruimtelijke karakter van een watertoren als bij geen andere herbestemming van een watertoren in binnen- of buitenland tot zijn recht. Door de publieke nieuwe functie kan iedereen het bijzondere interieur ervaren alvorens te genieten van het schitterende uitzicht over het Nationale Park Weerribben-Wieden.

Watertoren Sint Jansklooster: Gebouwd in 1932 voor de drinkwatervoorziening door de Waterleiding Maatschappij Overijssel (W.M.O.). De hoogte is 45,7 meter. De toren is voorzien van een betonnen holbodemreservoir met een inhoud van 400 m3. De draagconstructie bestaat uit een betonnen schacht, opgetrokken met een glijbekisting, die vervolgens is voorzien van een bakstenen ommanteling. De toren heeft de status van rijksmonument. Drinkwaterleidingbedrijf Vitens heeft na het buiten bedrijf stellen van de watertoren haar verantwoordelijkheid getoond door te zoeken naar een passende herbestemming. In 2014 is de verbouwing tot uitkijktoren voor Natuurmonumenten afgerond. Het ontwerp voor de herbestemming is gemaakt door ZECC Architecten uit Utrecht.

Motivatie
Met enkele trefzekere ingrepen is de toren geschikt gemaakt voor de nieuwe functie. Deze doen zowel recht aan de toren als aan de ervaring van de bezoeker die de uitzichttoren beklimt en onderweg naar boven de unieke sfeer van een watertoren ervaart als inleiding op het weidse uitzicht. Bij de klim naar boven worden alle zintuigen geprikkeld, men ervaart de duizelingwekkende ruimtelijkheid van de schacht, de duisternis van de lekvloer en het reservoir en de galm van de holle betonnen ruimten. De industriële sfeer van de oorspronkelijke toren wordt geaccentueerd en ervaarbaar gemaakt door de nieuwe ingrepen.
Hoofdelement is een nieuwe houten trap die door de enorme schacht van de toren meandert. Vervolgens komt men met een stalen trap via de lekvloer en het reservoir bij de ramen die uitzicht bieden over het natuurgebied. Vanaf de houten trap heeft men steeds een ander perspectief op de immense schacht, via de stalen trap en de bijbehorende galm wordt vervolgens ook de passage van het reservoir intens beleefd. Door een deel van de betonnen afdekking van het reservoir te vervangen door een stalen roostervloer lekt het licht naar binnen in het reservoir en wordt de top van de toren bruikbaar als uitzichtplatform. Het is één van de weinige herbestemmingen waar de bijzondere kwaliteiten van de oorspronkelijke industriële sfeer en de bijzondere ruimtelijkheid van het interieur bewaard is gebleven en bovendien door de nieuwe bestemming ervaarbaar is.
De bestaande kwaliteiten worden niet alleen gerespecteerd, ze worden ontsloten voor een breed publiek. Het uiterlijk van de toren veranderde weinig, in het pannendak werden 4 grote vensters geplaatst. De nieuwe functie en de bestaande toren sluiten naadloos op elkaar aan ze vormen een inspirerende nieuwe eenheid. De uitzichttoren is aan de rand van het nationale park uitstekend op zijn plaats. De herbestemming is gepaard gegaan met de restauratie van het exterieur. Dat betekent dat de toren er technisch gezien weer jaren tegen kan.

Beoordelingscriteria
Het bestuur van de Nederlandse Watertoren Stichting (NWS) hanteert de volgende vier criteria bij het vaststellen van de kwaliteit van de herbestemming: 1 het respecteren van de bestaande kwaliteiten; 2 de meerwaarde van de herbestemming: is er sprake is van een toegevoegde kwaliteit die berust op de combinatie van oud en nieuw; 3 de functionaliteit van de herbestemming, ofwel is er sprake van een passende huisvesting voor de nieuwe functie in het herbestemde bouwwerk en tenslotte 4 de duurzaamheid van de herbestemming.

Nederlandse Watertoren Stichting
24 april 2014

Watertoren Leiden

5 maart 2014

Bert en Ria Uitterhoeve, eigenaren van de watertoren te Leiden, hebben na 2,5 jaar inzet op 14 maart 2013 een vergunning verkregen om hun watertoren te verbouwen.
Dit is allemaal niet zonder slag of stoot gegaan. Welstand, Rijks- en Gemeentelijke Monumentenzorg, de brandweer, B&W, de Raad, buurtbewoners, wijzigende bestemmingsplannen en regelgeving hebben gedurende het vergunningproces de plannen regelmatig doen veranderen.

Wat gaan zij zoal doen in de toren.
In de hals worden 5 en in de waterbak 2 verdiepingen gerealiseerd, op het dak wordt een woonhuis gebouwd.

De functies van beneden naar boven zijn als volgt.
In de hals wordt een galerie, met daarboven 3 luxe bed & breakfast, gebouwd.
In de waterbak komt op de eerste vloer een atelier met kantoor, op de tweede verdieping slaap-, ontspanning- en gastenvertrekken. Op het dak komt een woning met dakterras.
Er wordt een lift gerealiseerd die tot in de dakwoning komt. Aan de buitenzijde wordt een spiltrap geplaatst die doorloopt tot op de eerste verdiepingsvloer in de waterbak.

De volgorde van realisatie is als volgt.
Als eerste is de lekvloer omgebouwd tot een luxe woonkamer met tijdelijk slaapvertrek.
Het slaapvertrek wordt t.z.t de hal voor de lift. Deze verdieping is inmiddels zwaar geïsoleerd, zodat ze uit de situatie zijn waar een anti-kraakstudent € 1100/mnd aan gas verstookte. Inmiddels wonen de eigenaren, Bert en Ria Uitterhoeve, in deze ruimte. Deze ruimte heeft een bijzonder aanzien. 11 ronde ramen van een meter in doorsnede waardoor je over heel Leiden uitkijkt, 12 zware betonnen ribben, die ooit 1200m3 water hebben gedragen en in een bochtstraal van 6 meter boven je hoofd als een ster bij elkaar komen. Bert en Ria, die deze ruimte smaakvol hebben ingericht, noemen dit dan ook niet voor niets ‘de Sterkamer’.

In de hals worden van beneden naar boven de vloeren gelegd, de ramen worden voorzien van isolatieglas en de wanden van isolatiemateriaal. Voor de winter van 2013 hopen zij dit gerealiseerd te hebben. Door op deze wijze te bouwen hoeft er niet meer boven grote dieptes gebouwd te worden.
De vloeren worden uitgevoerd als Op-deck vloersysteem. Dit systeem is in onderdelen eenvoudig door de voordeur, de enige toegang, naar binnen aan te voeren. Het is een relatief goedkope lichtgewicht betonvloer, die voldoet aan de brandweereis van 120 minuten brandwerendheid.
Als de dakwoning en de waterbakvloeren zijn gerealiseerd komt de inrichting en afwerking van de vloeren in de hals aan bod.

De gegalvaniseerde spiltrap aan de buitenzijde wordt gelijktijdig gebouwd met de werkzaamheden in de hals. Voor het aanbrengen van de trap moet er wel eerst een gat gezaagd zijn in de vloer van de waterbak om de eerste verdieping daar te kunnen bereiken.

Gedurende de werkzaamheden van de hals wordt er een aanvang gemaakt met de realisatie van de vloeren in de waterbak. Hiervoor wordt als eerste een gat in het dak t.p.v. de liftschacht gemaakt om materialen, d.m.v. een tijdelijk kraantje op het dak, langs buiten naar binnen te kunnen brengen.
Ook de vloeren in de waterbak worden uitgevoerd met het zelfde bouwsysteem.
Als de vloeren zijn aangebracht worden er gaten in de betonnen waterbak gezaagd die vervolgens een aansluiting krijgen met de nog te realiseren ramen in de buitengevel.
Ook nu wordt weer gewacht met de inrichting van de vloeren.

Nadat de verdiepingen in de waterbak zijn gerealiseerd wordt de dakwoning gebouwd. De wanden worden opgetrokken van EPS (piepschuim) blokken, deze zijn als lego te stapelen. In de holle spouw van de blokken wordt beton gestort. Het 12 kantige piramidedak krijgt een zinken bekleding. De buitenzijde van de wanden wordt bekleed met een glazen vliesgevel.

Als laatste wordt de opening voor de lift in de waterbakvloer gemaakt en de lift geplaatst. Hierna wordt er een aanvang gemaakt met de afwerking van de diverse vloeren van boven naar beneden.

Bert en Ria hopen over twee jaar de dakwoning te kunnen betrekken, de diverse verdiepingen onder hun voeten moeten dan nog wel worden afgewerkt.
De uitdaging, die ze zijn aangegaan, doen ze zonder strikte planning. Voorop staat het plezierig wonen in de watertoren en langzaam maar zeker die luxe te creëren die zij voor ogen hebben.

Bert, die zijn hele werkzame leven vooral weg- en waterbouwprojecten heeft gerealiseerd, ziet deze verbouwing als zijn laatste project, hij neemt dan ook geen projecten meer aan en regelt en bouwt zelf. Ria is, na 40 jaar als medisch analiste te hebben gewerkt, hiermee gestopt en werkt nu net zo hard mee aan de bouw om samen hun droom waar te kunnen maken.

Door veel zelf te doen, slim in te kopen en deelklussen aan te besteden moet de bouw passen in hun budget, welke subsidiemogelijkheden er op hun pad komen zal de tijd wel leren. Zij zien de toekomst van de verbouwing dan ook positief tegemoet.         

Watertoren Maarheeze gesloopt
door W. Krul

In 1954 begon Philips op het nieuwe industrieterrein Den Engelsman bij Maarheeze met de bouw van een fabriekscomplex voor de Hoofdindustriegroep Licht (het latere Philips Lighting). De officiële opening van het complex vond plaats op 18 april 1959.

De vestiging in Maarheeze werd gebruikt voor de ontwikkeling en productie van grondstoffen en halffabrikaten, die overal ter wereld werden geleverd aan lampenfabrieken van Philips. Bij de productieprocessen was veel water nodig. De kwaliteit van dat water was van groot belang. Het ijzergehalte is bijvoorbeeld direct van invloed op de lichtopbrengst van tl-buizen en een constante samenstelling van het water is belangrijk voor de productie van wolfraamonderdelen.

Philips maakte in de productieprocessen gebruik van grondwater. Het opgepompte water werd eerst belucht. Daarna ging het via een voorfilter en een tweede beluchting naar een nafilter. Het gezuiverde water werd vervolgens in de watertoren van de Philips-vestiging gepompt, waarna het werd gedistribueerd naar de verschillende productie-afdelingen. Het gezuiverde water werd ook gebruikt voor het spoelen van de filters van de zuiveringsinstallatie.

Door veranderingen in verlichtingstechnieken en wereldwijde bezuinigingen op kosten in verlichtingsfabrieken werd ook de Philips-vestiging in Maarheeze getroffen door reorganisatierondes. In 2008 sloot de fosforfabriekslijn en in 2009 stopte de productie van wolfraam filamenten. Meer dan honderd arbeidsplaatsen gingen verloren.

In de eerste helft van 2013 werd bekend dat Philips het reorganiseren en sluiten van verlichtingsfabrieken gaat versnellen. In het verlengde hiervan zijn in april 2013 grote delen van de Philips-vestiging in Maarheeze gesloopt. Ook de watertoren is ten prooi gevallen aan de slopershamer. Hierdoor is een opvallend industrieel monument verloren gegaan: een achtzijdig reservoir (met een bol dak) op een vierkante onderbouw met drie bouwlagen (waar zich waarschijnlijk de installaties bevonden die nodig waren om het grondwater te zuiveren).

Over de Philips-watertoren is verder niet veel bekend. De originele bouwtekeningen zouden informatie kunnen bieden over ontwerper, hoogte, reservoirtype (vermoedelijk een betonnen vlakbodemreservoir) en inhoud, maar die tekeningen konden eind 2013 niet meer achterhaald worden in het gemeentearchief.

Watertorenprijs 2012

Herbestemming watertoren te Oost-Souburg door Jan van Munster

De watertorenprijs voor de beste herbestemde watertoren van de twee afgelopen jaren is toegekend aan Jan van Munster voor de voorbeeldige herbestemming van de watertoren van Oost Souburg en het omliggende terrein. Op zorgvuldige wijze is een integraal plan uitgevoerd. De toren vormt het hart en meest beeldbepalende element van nieuwe situatie. De toren is voorzien van een glazen opbouw die een fraai contrast vormt met de overwegend gesloten toren. Het perceel rond de toren is in samenhang met de toren en de bestaande omgeving aangepakt. Daarbij is de landschappelijke inrichting en de nieuwe bebouwing bestaande uit een woonhuis en een drietal paviljoens tot een fraaie eenheid gesmeed.

Het bestuur van de Nederlandse watertoren stichting kende eerder de watertorenprijs toe aan deze toren. Dat was in 1994 toen de allereerste watertorenprijs werd uitgereikt aan de Culturele Raad Vlissingen voor het in de watertoren te Oost-Souburg gevestigde Centrum voor Hedendaagse Kunst. Bij die herbestemming werd de watertoren in gebruik genomen als expositieruimte voor kunstenaars die er speciaal voor deze bijzonder locatie ontworpen werk tentoonstelden. De aanpassingen aan de toren waren destijds minimaal, de prijs werd vooral toegekend vanwege de bijzondere nieuwe functie.
Achtergrond

De toren werd in 1939 gebouwd. Het ontwerp was van J.H.J. Kording die in de periode van 1929 tot 1959 zeven watertorens ontwierp. De toren heeft de status van rijksmonument en staat aan de invalsweg van Vlissingen. De evenwichtige architectuur is sober en doet zakelijk aan. De toren heeft de voor die periode kenmerkende opzet van een betonnen draagconstructie met daarop een betonnen vlakbodem reservoir dat in zijn geheel aan het zicht onttrokken wordt door een bakstenen ommanteling. De bakstenen ommanteling dient een esthetisch doel. Op het hooggelegen reservoir na heeft de ruimte binnen de ommanteling oorspronkelijk geen nuttige functie. De vorm is merkwaardig omdat de toren ter plaatse van het reservoir juist smaller is dan de onderbouw. Enkele smalle verticale raamstroken doorbreken het overigens zeer gesloten uiterlijk. In de jaren tachtig verliest de watertoren haar functie. De Culturele Raad Vlissingen gebruikt de toren vanaf 1988 voor exposities. Kunstenaars worden uitgenodigd om werk in de toren te presenteren dat speciaal geïnspireerd is op de bijzondere ruimten in de toren. Dit leidde tot een aantal spectaculaire tentoonstellingen en manifestaties. De Raad had plannen voor een ingrijpende verbouwing. In 1990 stelde de Raad een nieuw, afgeslankt plan op voor de herbestemming van de watertoren tot een centrum voor hedendaagse kunst. Het plan bleek te ambitieus om snel gerealiseerd te kunnen worden. In 1993 komt de Culturele Raad met een heel eenvoudig plan voor enkele elementaire voorzieningen in het interieur van de toren. In 2005 krijgt Jan van Munster de toren in zijn bezit. Het verkrijgen van de benodigde bouwvergunningen voor zijn inspirerende plannen kostte jaren. In 2008 kon met de bouw begonnen worden.

Motivatie
De gerealiseerde herbestemming van de watertoren van Oost-Souburg scoort hoog op alle criteria die de NWS hanteert bij de beoordeling. De watertoren is de aanleiding voor de transformatie van een verloren, door wegen omgeven terrein aan de snelweg naar Vlissingen, tot een bijzondere plek die in het teken staat van de kunst. Op het terrein hebben verschillende functies een mooie plek gekregen. De toren doet dienst als het atelier van Jan van Munster die in de loop van de tijd een omvangrijk oeuvre opbouwde waarmee hij internationale bekendheid verwierf. De ruimtes in de toren bieden een inspirerende omgeving voor het vervaardigen van de vaak omvangrijke sculpturen die hij er ontwikkelt. Op de toren werd een glazen werkruimte gebouwd die met zijn industriële uitstraling goed aansluit op het karakter van de toren. Het silhouet van de wat gedrongen watertoren is door de opbouw interessanter geworden, zonder dat de kwaliteiten van de zorgvuldig ontworpen bakstenen toren geweld wordt aangedaan. De contrasterende materialisering van de toevoeging maakt op passende wijze meteen duidelijk dat de toren een nieuwe functie kreeg. Het versterkt bovendien de signaalwerking van het bouwwerk. Het terrein aan de voet van de toren is getransformeerd van een restruimte in een besloten park met, naast de toren, verschillende gebouwen. Eén ervan is het woonhuis van Jan van Munster. De ronde vorm refereert aan het reservoir in de toren. In de overige paviljoens is de door Van Munster opgerichte stichting gehuisvest die volgens een door hem bedachte formuleactiviteiten ontwikkelt en coördineert die op het terrein plaatsvinden. Aan twee paviljoens, één in de vorm van de letter I, de ander in de vorm van de letter K ontleent de locatie zijn nieuwe naam: het 'IK eiland'. IK is een veelvoorkomende artistieke formule in het oeuvre van Van Munster. In de I woont steeds een andere kunstenaar 'in residence'. Aan het einde van de werkperiode realiseert deze in de K een tentoonstelling. In dialoog met deze exposities toont de stichting of een gastcurator in een belendend hoekpaviljoen werken die een toegevoegde waarde genereren, bijvoorbeeld stukken uit een private of publieke kunstcollectie. Het terrein zelf heeft een mooie landschappelijke inrichting gekregen. Door de aanleg van een wal langs de snelweg wordt niet alleen het geluid geweerd maar krijgt het terrein ook een aangename beslotenheid.

Het resultaat is een overtuigend voorbeeld van een inspirerende herbestemming. Het bestuur kent de watertorenprijs 2012 dan ook uit volle overtuiging toe aan Jan van Munster de eigenaar en ontwerper, die zijn uitmuntende plan dankzij zijn inzet en vasthoudendheid wist te realiseren en daarmee een grote meerwaarde wist te realiseren voor zowel de toren als de locatie.

Beoordelingscriteria
Het bestuur van de Nederlandse Watertoren Stichting (NWS) hanteert de volgende vier criteria bij het vaststellen van de kwaliteit van de herbestemming: het respecteren van de bestaande kwaliteiten; de meerwaarde van de herbestemming: is er sprake is van een toegevoegde kwaliteit die berust op de combinatie van oud en nieuw; de functionaliteit van de herbestemming, ofwel is er sprake van een passende huisvesting voor de nieuwe functie in het herbestemde bouwwerk en tenslotte de duurzaamheid van de herbestemming.

Horeca mogelijk in toren Utrecht
Wibo Burgers

De watertoren aan de Amsterdamsestraatweg zal mogelijk in de toekomst een restaurant huisvesten. Daarvoor is belangstelling, zo bleek op een kijkdag in de uit 1916 daterende toren. Wel zal de gemeente dan moeten meewerken aan een horeca-bestemming. Voorlopig is vooral de vraagprijs van € 575.000 een obstakel voor geïnteresseerden.

Toren Amersfoort buiten gebruik
Wibo Burgers

De watertoren op de Amersfoortse berg wordt een dezer dagen buiten gebruik gesteld. Een pompinstallatie, die vlakbij de toren een behuizing krijgt, neemt de taak over van de toren, die nu precies een eeuw oud is. Het lijkt waarschijnlijk dat de toren te koop zal worden aangeboden door het waterbedrijf Vitens. De toren is slechts zeventien meter hoog, meer was niet nodig vanwege de hoogte van de Amersfoortse berg.

Watertoren bij Leur monument
Wibo Burgers

Een zeer bekende watertoren, die met kegelreservoir langs de snelweg A326 bij Leur, krijgt binnenkort een plaatsje op de gemeentelijke monumentenlijst van Wychen. De toren, een ontwerp van de architecten H. Brouwer en J. Deurvorst, kwam in 1960 tot stand, in de wederopbouwperiode dus. De toren is genoemd naar prof.ir.W. Krul, de vroegere directeur van het Rijksinstituut voor Drinkwatervoorziening.

Toren Huissen opknappen
Wibo Burgers

De Stichting Vrienden van Huissen is van plan de betonnen tuinderswatertoren aan het Klokkepad in het Gelderse Huissen ( gelegen tussen Arnhem en Nijmegen) op te knappen. De betonnen toren, die dateert van 1921, verkeert in zeer slechte staat. Stichtingsvoorzitter Frank Jeurissen zegt in De Gelderlander dat de gemeente wil meewerken aan de plannen tot renovatie, waarmee ongeveer een ton gemoeid is. Het is de bedoeling om de renovatie in twee jaar tot stand te brengen. Daarna moet de herstelde toren een educatief doel dienen, meent Jeurissen.

Poldertoren dure klant
Wibo Burgers

De Poldertoren blijkt steeds meer een dure klant te zijn voor de gemeente Noordoostpolder. De toren, gelegen in het centrum van Emmeloord, is toe aan een opknapbeurt, die bijna een miljoen euro gaat kosten. Al eerder was een renovatie noodzakelijk, in 2008/2009. Nu zijn er opnieuw problemen, waarbij het vooral gaat om lekkages.

In de toren huist het bekende restaurant Sonoy. Het voorstel om een miljoen te besteden aan een nieuwe renovatie heeft nogal wat deining veroorzaakt in de gemeenteraad. Sinds 2005 is de gemeente eigenaar van de toren. Ze nam die indertijd over van het waterbedrijf Vitens.          

Toren Leerdam in gevaar
Wibo Burgers

De watertoren van Leerdam dreigt te verdwijnen. Eigenaar van de vijftig meter hoge toren was het drinkwaterbedrijf Oasen, dat de toren heeft verkocht aan een projectontwikkelaar. Die is van plan de toren te slopen en op deze plek woningen te bouwen. Eerder had het waterbedrijf al een sloopvergunning voor de toren aangevraagd ten gerieve van een nieuwe eigenaar. De gemeente, die de toren wil behouden, heeft die vergunning geweigerd, maar daar heeft het waterbedrijf beroep tegen aangetekend. Ook heeft de gemeente medewerking aan een wijziging van het bestemmingsplan geweigerd. Verder is de toren op de lijst van beeldbepalende panden gezet.

In het afgelopen halfjaar is er met enige regelmaat overleg geweest tussen de gemeente en het waterbedrijf. Maar dat overleg liep vast. Hangende de procedures staat de toren er nog, maar daarmee is ook alles gezegd. Intussen is de toren gedeeltelijk met steigerdoek omgeven omdat er stenen naar beneden kwamen. Dat moet op deze wijze worden voorkomen. De toren dateert van 1929 en is ontworpen door het bureau Visser & Smit. Sinds 2009 wordt de toren niet meer gebruikt voor de drinkwatervoorziening.

'Vuurtoren' blijkt watertoren
Wibo Burgers

Een vuurtoren bij Zandvoort? Je zou het bijna geloven bij het doornemen van een recente catalogus voor de kunst- en antiekveiling van veilinghuis De Zwaan in Amsterdam. Daar werd een ets van de befaamde Amsterdamse graficus Sal Meijer van de vuurtoren van Zandvoort aangeboden. Met de ets is niets mis, maar de vuurtoren in Zandvoort is er nooit geweest. Die werd in een ver verleden overbodig gevonden omdat er al vuurtorens in Scheveningen en IJmuiden stonden. Wat staat er dan op de ets? Een beetje speurwerk op het internet levert de oplossing. Het gaat hier om de oude watertoren van Zandvoort, die in 1943 door de Duitse bezetter werd opgeblazen. Het bewijs wordt geleverd door de afbeelding van de ets en een foto van het internet van de omvallende watertoren. De opbrengst van de ets van Sal Meijer werd geraamd op 300 tot 400 euro. Een liefhebber kreeg de ets uiteindelijk voor 520 euro, exclusief opgeld.

Stichting Hoog in Woerden boekt geen succes
Henk Rienks

De Stichting Hoog in Woerden wilde de watertoren overnemen van de gemeente, maar ziet daar nu van af. Al ruim twee jaar was deze stichting, die door vier ondernemers uit de omgeving van Woerden is opgericht, er mee bezig, maar succes kon niet worden geboekt. Omwonenden zien de plannen van de stichting niet zitten en hebben bezwaar gemaakt. Ze zijn boos, niet blij, en eisen duidelijkheid over de plannen. Ze wekken de indruk dat ze het liefst willen dat er geen enkele activiteit in de toren plaats gaat vinden en dat alles blijft zoals het nu is. De Stichting Hoog In Woerden heeft nu besloten te stoppen en af te zien van de koop van de toren. Die is echter dringend toe aan een opknapbeurt, want het is al weer ruim 25 jaar geleden, dat hij grondig onder handen werd genomen. Zie www.hooginwoerden.nl voor meer informatie. 

Nogmaals de waterdruppels
Herinneringen van een secretaris
Henk Rienks

Ja, ik herinner me nog dat ik al heel wat jaren geleden naar Oostburg ging toen het kunstwerk op de watertoren officieel werd “onthuld”. Een verre reis vanuit mijn woonplaats Nieuwerkerk a/d IJssel. Wat was ik toen een ijverige secretaris. Onthullen, dat gaat niet met een torengroot kunstwerk, maar een plechtigheid, dat kan natuurlijk altijd. Na afloop sprak ik maker Johnny Beerens. Ik begon over de levensduur van zijn kunstwerk. Hoe lang zou het het volhouden in weer en wind op de toren? Nu zit het wel op de oostkant, die daar veel minder van te lijden heeft dan de westkant, maar eens zal het toch verweren. Dan schilderen we de toren opnieuw helemaal wit en geven we een andere kunstenaar een kans, opperde ik. Die opmerking van mij bleek helemaal verkeerd te vallen bij Beerens. Het kostte me heel veel excuses om het weer goed te maken met hem. Nu denk ik, wat was ik toen een domoor! Ik wil dat de waterdruppels blijven! En iedereen, die het kunstwerk kent, vindt dat, denk ik, ook. Beerens had destijds gelijk, het kunstwerk is voor eeuwig, in ieder geval voor zolang als de toren blijft staan. Hij schreef er onlangs zelf het volgende over:

Op de cover van Spectrum een paginagrootte detailafbeelding van het kunstwerk op de watertoren in Oostburg. Bij het mooi opgemaakte artikel over Zeeuws-Vlaanderen links een grote foto van het Belfort in Sluis en rechts wederom een grote foto van de watertoren met muurschildering. Twee belangrijke beeldmerken voor Zeeuws-Vlaanderen. In schril contrast valt uit een ander bericht verderop in dezelfde krant op te maken dat de meerderheid van de Oostburgse gemeenteraad niet bereid is om verantwoording te nemen om de watertoren en het kunstwerk te behouden. Nog schrijnender is dat het met name de locale partijen zijn die het algemeen belang van een dergelijk voor de streek beeldbepalend werk niet willen inzien. Dit is om te huilen! Maar gelukkig staat het kunstwerk zowel symbool voor de universele pijn van de mensheid alsook voor de bron des levens. Een universeel symbool in een land waar inderdaad nog veel te winnen valt.

Oplossing voor toren Zoetermeer blijft uit
Henk Rienks

Het vinden van de definitieve oplossing voor de watertoren van Zoetermeer blijkt een moeilijke opgave te zijn. De gemeente, die de eigenaar is van de toren, wil niet zelf de toren een nieuwe bestemming geven. Het heeft de voorkeur dat een ander dat gaat doen. In de loop der jaren zijn meer dan een handvol gegadigden ermee bezig geweest, maar geen van hen slaagde. Nu wil Van Dorp Installaties, dat in 2005 ook al een poging waagde, het opnieuw proberen. De gemeente dacht echter aan een prijsvraag als oplossing. De NWS betwijfelt of dat een goed idee is. Prijsvragen leveren meestal wel originele en spannende ideëen op, maar geen realistische en goed uitvoerbare plannen. Van Dorp krijgt eerst opnieuw een kans. Als dat op niets uitloopt, dan gaat de gemeente verder met het plan voor een prijsvraag. Zeker is wel, dat de toren onderhoud nodig heeft en dat onbekend is, wie dat gaat betalen. 

Toch appartementen naast toren Zevenbergen
Henk Rienks

Projectontwikkelaar Kees de Wit uit Waalwijk wil vijf koopappartementen bouwen naast en in de watertoren van Zevenbergen. Ze komen voor een deel niet in, maar naast de toren te staan aan de kant van de straat. Over het plan was veel te doen in Zevenbergen, zowel bij de omwonenden als in de politiek en in de krant. Veel betrokkenen vonden het niet fraai. De omwonenden vinden het echter een verbetering ten opzichte van eerdere plannen en schijnen hun verzet gestaakt te hebben. Het lijkt er veel op dat de gemeente er nu toch toestemming voor gaat geven. De NWS hoopt dat snel een einde komt aan de onenigheid over de toren en dat die binnenkort daadwerkelijk opgeknapt gaat worden.

Geen geld voor onderhoud waterdruppels
Henk Rienks

Het kunstwerk van Johnny Beerens op de watertoren van Oostburg is toe aan een opknapbeurt. De eigenaar van de toren kan dat niet betalen. De gemeente bleek nog steeds de eigenaar van de waterdruppels te zijn. Volgens Beerens is er €100.000 nodig om zijn kunstwerk voor 20 jaar veilig te stellen. Een voorstel om dit bedrag ter beschikking te stellen werd echter helaas onlangs niet door de gemeenteraad aangenomen. Veel partijen bleken er weinig voor te voelen. 

Architect Ben Gillissen heeft het druk
door Henk Rienks

Voor drie watertorens heeft architect Ben Gillissen uit Middelburg een opdracht lopen. In de toren van IJmuiden komen elf appartementen, die nog niet allemaal zijn verkocht. De verbouwing is bijna klaar. Zie voor meer informatie www.watertorenijmuiden.nl. Voor de toren in Tiel heeft Ben zijn ontwerp gereed. Er komen vier appartementen in. Op dit moment is eigenaar Van Herwijnen bezig de vergunningen te regelen. Ook voor de toren in Zandvoort is Ben bezig een plan te maken. Het begint dringend te worden dat deze toren wordt opgeknapt. De schade van de brand in het restaurant boven in de toren is nog steeds niet hersteld. Eerdere plannen voor luxe appartementen in de toren zijn gelukkig niet doorgegaan. De toren moest aan vijf zijden worden uitgebreid, waardoor zijn vorm en aanzien grondig zouden wijzigen. Daar was de NWS niet blij mee.

Wasserturm Utscheid Buscht
Water Tower Utscheid
Château d'eau Utscheid Eifel

Zum Wasserturm 1, 54675 Utscheid, RP.

In the German Eifel at 15 kilometers from the Luxembourg border, you find our water tower, who was bought late 2006 by us from Professor Ungers. This is a monument, "Kulturgut”, resp. "Technisches Denkmal" in Rhineland-Palatinate, Region Trier.

Ideal as a meditation centre for two adults without children.

Located at 320 meters altitude in the hills and only 200 meters from a forest in the municipality Utscheid with 500 inhabitants. All facilities in Mettendorf (5 km.), Neuerburg (10 km) and Bitburg (15 km.). Vianden (Lux.) and Echternach (Lux.) at approximately 18 km.

The tower was built in 1956 (original building plan available), has served until 1963 and in 1993 converted into a house (drawings by notarial deed) by Prof. Oswald Mathias Ungers, Cologne.
The costs amounted to DM 200,000 (100,000 euros): source "Wasserturm neu genutzt" Thomas Wieckhorst, p. 60-63, ISBN 3-87524-112-6, 1996.
The tower is 15 meters high (5 levels connected through round concrete steps against the outside wall ; 4 x 13 steps), plus a new slate roof of 3.50 m. The tower is built of 70 cm thick red sandstone blocks. The outer diameter at ground level is about 7 meters and the inner diameter about 5.60 meters. The content is about 300 m3.

On the ground floor is the storage room, guest toilet and central heating.
On the second level is the fully equipped kitchen with two large steel windows. The next level offersh an empore with views of the kitchen.
The fourth level is for the bedroom with 200 x 200 bed and bathroom with separate toilet. Here are two large steel exterior windows with hardwood double glazed windows inside. There is a Enev-Air ventilation system. The floors are separated by wooden folding doors.
The showpiece is the 'tower room' with unrestricted views to 60 km in the four directions (e.g. on Golf Club Suedeifel and Segelflugverein Südeifel) by four large steel exterior windows with hardwood double glazed windows inside. The property is fully furnished and unfurnished.

The total floor area is approximately 80 m2.

The whole is heated by a 24 kW boiler Vaillant 242E (suitable for 500 m3) with a buried gas tank 5000 liters and cast iron radiators on all floors. Hot water supply through the same system. When heated to around 10 degrees through the year, the consumption is about 3000 liters. We stayed without any problems more severe winters in the tower.

The tower stands on a plot of 200 m2 (17 x 12) in lease from the municipality. The ground rent is 500 euros per year until 2023 and can thereafter be further extended for another 30 years for the same annual amount. There is parking for two cars.

Other fixed costs (insurance, local taxes, etc.) are minimal.

Sewage and telephone (DSL possible via parabolic antenna) are present. There is a paved road to your door.

Only react if you do not need mortgages. Because it concerns a 'Denkmal' and you need permission from the authorities, "good standing" is inevitable.

Kans op sloop watertorens neemt toe
Wibo Burgers

Brengt de huidige economische crisis sloop van buiten gebruik gestelde watertorens dichterbij? Het lijkt erop dat die vraag bevestigend moet worden beantwoord. Leegstaande watertorens zijn vaker dan in het verleden een sta-in-de-weg, projectontwikkelaars willen liever de grond dan de torens. Meer kans op sloop dus.

Een recent voorbeeld daarvan is de situatie rond de watertoren van Leerdam. Deze toren is al geruime tijd buiten gebruik. Drinkwaterbedrijf Oasen probeert sinds begin van dit jaar de toren te verkopen. Maar geïnteresseerde partijen zijn huiverig. De bestemming van het terrein biedt immers weinig mogelijkheden. Het drinkwaterbedrijf zou daarom bij voorbaat een nieuwe, aantrekkelijke bestemming voor de grond willen aanbieden. Vandaar dat het bedrijf bij de gemeente alvast een sloopvergunning heeft aangevraagd. Als de gemeente een andere bestemming goedkeurt is het mooi, aldus de redenering van het drinkwaterbedrijf. Mocht dat niet lukken, dan is er altijd nog de mogelijkheid van sloop.

De gemeente Leerdam, eerder in overleg met Oasen, voelt zich overvallen door de sloopaanvraag. Er zijn veel reacties binnengekomen, waarbij gepleit wordt voor het behoud van de toren. De gemeente wil niet ingaan op de eventuele afgifte van een sloopvergunning. Een woordvoeder van de gemeente zegt dat de normale gang van zaken zal worden gevolgd. De aanvraag moet zes weken ter inzage liggen, waarna het college van burgemeester en wethouders beslist of de sloopvergunning er komt.

Werd er in het recente verleden eigenlijk hoogst zelden gepraat over sloop, nu lijkt die mogelijkheid dichterbij te zijn gekomen. Sinds het jaar 2000 zijn er in ons land vier watertorens gesloopt. Die stonden in Terneuzen (2000), Venlo (2004), Hendrik-Ido-Ambacht (2006) en Wagenborgen (2007). Voor een periode van ruim tien jaar is dat weinig. Ons land heeft van de oorspronkelijke 260 drinkwatertorens er nog ongeveer 175 over. Een kwart hiervan is nog in gebruik.

In de laatste jaren is er slechts in enkele gevallen over sloop gesproken. Dat was het geval bij de discussies over een tweede leven voor de watertorens van Zandvoort en Zwolle, en eerder van Nes bij Akkrum. Al moet gezegd wordt dat in deze gevallen flinke weerstand is geboden, door particulieren en organisaties, zodat tot nu toe 'ongelukken' zijn uitgebleven.

Maar het aanhouden van de economische crisis betekent ook dat er minder geld beschikbaar zal zijn voor herbestemming van watertorens. Het is zaak met deze ontwikkeling rekening te houden.

Toren Zandvoort nog lang niet gered
Henk Rienks

De gemeente Zandvoort verkocht in 2006 de watertoren aan een projectontwikkelaar. Dat blijkt nu een foute beslissing te zijn, want de gemeente en de eigenaar zijn het over allerlei zaken oneens, waardoor herbestemming van de toren niet in zicht komt. Een plan van de eigenaar waarbij een groot stuk aan de toren zou komen, werd door de gemeente afgekeurd. Ook de NWS vond dat een slecht plan, waarbij veel te weinig van de toren behouden zou blijven. Vervolgens kregen eigenaar en gemeente onenigheid over de toekomst van de toren wat tot rechtszaken leidde. De toren wordt intussen alsmaar slechter en er is bovendien brand in geweest. Verontruste inwoners van Zandvoort voeren al enige jaren actie en hebben de website www.reddewatertoren.nl in het leven geroepen

Watertoren Doorwerth bewoond
Henk Rienks

De verbouwing van de watertoren aan de Spechtlaan in Doorwerth is gereed gekomen. In de toren bevindt zich nu de helft van de woning van het echtpaar Hamilton en hun zoon. De andere helft wordt gevormd door een nieuw gebouw naast de toren. Een glazen gang vormt de verbinding. Beneden in de toren is de keuken gekomen, daarboven zijn drie verdiepingen op de originele vloeren. Het echtpaar slaapt op de eerste verdieping. Op de lekvloer staat het bad en in het waterreservoir heeft de zoon zijn intrek genomen. Het uitzicht op het dak valt wat tegen, de bomen zijn hoger dan de toren! Een geslaagd voorbeeld van herbestemming. Eigenaar Hamilton en zijn architect Marina Moons hebben voor de meeste problemen een goede oplossing gevonden. Hamilton heeft nog twee problemen over, een klagende en bezwaar makende buurman en zijn oude huis dat maar niet verkocht wordt. Meer informatie op www.watertoren-doorwerth.nl.          

Noordwijk: eindelijk voortgang
Henk Rienks

Door omwonenden ingediende bezwaren hebben voor grote vertraging gezorgd bij het ontwikkelen van een herbestemming voor de watertoren in Noordwijk. Al in 2002 won Bart Akkerhuis de prijsvraag voor de toren. Deze tegenwoordig in Parijs wonende architect hoopt nog steeds de toren in een woning en met expositieruimte te veranderen. Onlangs heeft hij een nieuwe versie van zijn plan ingediend die tegemoet komt aan de wensen van de omwonenden. Het lijkt er veel op dat eindelijk op korte termijn met de verbouwing gestart kan worden. Verder uitstel is onwenselijk, want al die jaren vertraging hebben de toren geen goed gedaan. 

Axel: slechtvalkjes kropen uit het ei boven op de toren
Henk Rienks

Boven op de watertoren van Axel staat een nestkast die bewoond wordt door slechtvalken. Dit voorjaar legde het vrouwtje eieren en in april kropen vier valkjes uit het ei. Er zijn bij de nestkast twee camera’s geplaatst, waarvan de beelden op internet via www.landvanaxel.eu te zien zijn

BOEi neemt watertorens Roermond en Den Bosch over
Wibo Burgers

Den Bosch
In maart j.l verkocht de gemeente Den Bosch de watertoren aan het Hinthamereinde voor 2,5 ton aan BOEi. De toren, daterend van 1885, zal na de restauratie worden verhuurd als kantoor- of horecaruimte. BOEi trekt een half miljoen uit voor het opknappen van de toren. De provincie heeft maximaal acht ton subsidie beschikbaar.

Roermond
In een eerder stadium had BOEi reeds de NS-watertoren Roermond verworven via een aankoop van een reeks objecten. Deze toren is een rijksmonument en is gebouwd naar een ontwerp van de befaamde spoorwegarchitect Siebold van Ravesteyn. 

BOEi EN VITENS: SAMEN IN WATERTORENS
Wibo Burgers

De drinkwatermaatschappij Vitens en BOEi, nationale maatschappij tot Behoud en Exploitatie van Industrieel Erfgoed, hebben een opmerkelijk contract gesloten. Samen zullen zij zorgen voor een weloverwogen herbestemming van een viertal watertorens. Die van Sint Jansklooster, Baarn, Zeist en, op termijn, Wageningen. Vitens heeft de torens op 1 april j.l. aan BOEi overgedragen. Een goede zaak.

Als grootste drinkwaterbedrijf van ons land bezit Vitens vele watertorens. Vroeger werden deze torens gebruikt om de waterdruk te regelen en voor de opslag van drinkwater. Door de ontwikkeling van moderne technieken wordt hun functie steeds vaker overbodig en worden steeds meer torens buiten gebruik gesteld. Vaak gaat het om een (rijks)monument dat tot het industrieel erfgoed wordt gerekend. Daarbij is een toren door zijn afmetingen vaak beeldbepalend in de omgeving. Vitens biedt overbodige torens te koop aan. Bij torens, die tot het industrieel erfgoed gerekend kunnen worden, wordt extra gelet op partijen, die voor een verantwoorde herbestemming kunnen zorgen.

Voorwaarde voor Vitens is dat de torens niet in een waterwingebied staan. Hier gelden namelijk strenge regels om het drinkwater te beschermen. Wanneer dit het geval is, wordt een herbestemming moeilijker. Dat het toch kan lukken blijkt uit de herbestemming van de toren van Sint Jansklooster, die als uitkijkpost over het natuurgebied De Wieden gaat functioneren. De monumentale status van deze watertoren brengt voor Vitens een restauratieplicht mee. Vitens heeft gezocht naar een oplossing om enerzijds aan die plicht te voldoen en anderzijds te kunnen meewerken aan herbestemming. BOEi zal de torens van Sint Jansklooster van Vitens overnemen, inclusief de afspraken met Natuurmonumenten en de restauratieplicht. Onder meer de BankGiro Loterij levert een bijdrage om ervoor te zorgen dat BOEi aan de restauratieplicht kan voldoen. Verder neemt BOEi de zorg voor en de herbestemming van de torens van Baarn, Zeist en -op termijn- Wageningen over.         

DROOM OVER VERDWENEN WATERTOREN
door Wibo Burgers

Soms is er weemoed over verdwenen industrieel erfgoed, over een bijzondere watertoren, die er niet meer is. Dat maken we in deze dagen mee in Maastricht, waar architect Ab König blijft geloven in zijn droom van al zoveel jaren: de watertoren uit 1913, die eens op het terrein van de Sphinx-fabriek stond, moet teruggeplaatst worden. Dagblad De Limburger berichtte er kort geleden over. Of het wat wordt valt nog te bezien. En ook is het de vraag of je het wel zou moeten willen.
Toegegeven: het was een unieke bedrijfswatertoren op het Sphinx-terrein. Dat blijkt ook duidelijk uit het handboek Watertorens in Nederland, de betrouwbare gids in watertorenland van Henk van der Veen. Onder nummer 226 zien we een kleine kleurenfoto van de toren in kwestie. Het ontwerp is van J.G. Wiebenga Halverwege de pijp zit het waterreservoir, dat zorgde voor een gelijkmatige druk in de waterleidingen van de keramiekfabriek. Bovendien was er een eenheid in compositie van de watertoren met de industriehallen.
Maar de dagen van de Maastrichtse keramiekindustrie zijn allang voorbij en de watertoren, hoe bijzonder ook, is gesneuveld onder het geweld van de slopershamer. De toren ligt in stukken en overwoekerd, zoals De Limburger meldt, langs de Fort Willemweg. Volgens de bevlogen architect is dat allemaal niet zo erg: de toren kan gemakkelijk weer in elkaar gezet worden. Hij gaat er binnenkort met de provincie over praten. Hij is optimistisch gestemd, laat hij de verslaggever weten. 'Ik hoop dat de watertoren eind van dit jaar terug is'.

TOREN OOSTERBEEK NAAR OMWONENDEN
door Wibo Burgers

Op 21 maart j.l. heeft de gemeente Renkum in de figuur van wethouder Erik Heinrich de watertoren aan de Zonneheuvelweg in Oosterbeek officieel overgedragen aan een stichting, waarin omwonenden van de toren zich hebben verenigd. ‘Buurt koopt watertoren’, kopt een locale krant. Stichtingsbestuurder Mark Jan Zuurmond zegt dat een tiental omwonenden zo wil bereiken dat de toren hersteld en in stand gehouden wordt. Plannen voor hergebruik zijn er niet. Ook al omdat de mogelijkheden daarvoor gering zijn want de toren ligt midden in een natuurgebied.
Voorlopig komen er alleen vleermuizen voor de winterslaap. De toren is in 1938 gebouwd naar een ontwerp van architect Koch. Sinds 1987 is de toren buiten gebruik. 

MULTIFUNCTIONEEL CENTRUM, WONINGEN EN UITKIJKPOST
Watertorens vallen in de prijzen
door Wibo Burgers

Bij de jaarlijkse toekenning van rijkssubsidies voor monumenten met een grootschalige restauratie en herbestemming (in totaal 27 miljoen), begin dit jaar, zijn vier watertorens in de prijzen gevallen. Het hoogste bedrag gaat naar de watertoren Noord in Groningen (1.067.439 euro). Verder is er geld voor de volgende torens: de watertoren van St.Jansklooster (ruim 615.000 euro), de watertoren van Domburg (bijna 360.000 euro) en de toren van Bergen op Zoom (ruim 401.000 euro). Wat er gebeurt met dit geld, is hieronder te lezen.

Groningen
Het meeste geld is toegevallen aan de watertoren Noord in Groningen, die in 1908 werd gebouwd. Het is de eerste toren in ons land met een stalen onderbouw. De toren is tot 1977 in gebruik geweest als waterleverancier voor het Academisch Ziekenhuis. De toren zal worden verbouwd tot een multifunctioneel cultureel en zakelijk centrum naar een ontwerp van architect Luc Veeger van Arcadis. Op de begane grond van de leegstaande toren komt een entree met voorzieningen. In de stalen waterkuip bovenin de toren komt een zaal in de vorm van een amfitheater. Boven het watervat is een ontvangstruimte gepland. Het dak van de 45 meter hoge toren wordt een stalen constructie met veel glas. Er komt een lift aan de buitenkant van de toren.

Al zo’n twintig jaar wordt gezocht naar een nieuwe bestemming voor de markante toren. Wethouder Frank de Vries: “Het is een lange weg geweest, maar ik ben verheugd dat we de toren nu een nieuwe toekomst kunnen geven.” De verbouwing gaat 3,5 miljoen euro kosten.
De gemeente Groningen heeft de watertoren voor de symbolische prijs van 1 euro aan het Groninger Monumentenfonds verkocht. De financiering is nu rond, mede dankzij subsidies van het rijk, de provincie en de gemeente. Verwacht wordt dat nog voor de zomer de werkzaamheden van start kunnen gaan. In dat geval is de verbouwing eind volgend jaar gereed. Daarna zorgt de stichting Bijzondere Locaties Groningen voor de exploitatie van de toren in zijn nieuwe gedaante.

Uitkijktoren
De watertoren van St. Jansklooster, dorp in het natuurgebied De Wieden in Noordwest/Overijssel, gaat eveneens een nieuwe toekomst tegemoet, als informatiecentrum en uitkijkpost.
De toren, een rijksmonument, is in 1931 gebouwd voor de Waterleiding Maatschappij Overijssel. Tegenwoordig is de toren het eigendom van de drinkwatermaatschappij Vitens. Deze maatschappij heeft de toren, die al jaren buiten gebruik is, beschikbaar gesteld toen een uitgekiend plan op tafel werd gelegd. De toren ligt namelijk in een beschermd natuurgebied en Natuurmonumenten kwam met het plan om, aansluitend bij deze situatie, de toren te verbouwen tot informatiecentrum en uitkijkpost. De toren krijgt een nieuwe trap, die slingert door de verschillende ruimten van de toren. Tijdens de tocht naar boven krijgen de bezoekers tekst en uitleg over over de vroegere waterberging en de omringende natuur.

Woning
De watertoren bij het Kennedy-viaduct in Bergen op Zoom wordt ook herbestemd. Er komen een woning in. De toren, die in 1899 werd gebouwd naar een ontwerp van architect D. de Leeuw, is tot 1984 in gebruik geweest. Daarna duurde het nog zo’n twintig jaar voordat een eigenaar werd gevonden. De toren behoort toe aan Marius Dielemans, die er ook gaat wonen.

De totale kosten van de restauratie bedragen 6,6 ton. Daarvan zorgt staatssecretaris Halbe Zijlstra (Cultuur) voor ruim vier ton. Ook de rest van de financiering zou rond zijn. De toren is nogal vervallen. Het dak krijgt zijn oorspronkelijke zinken bedekking terug. Ook het interieur wordt gerestaureerd. Nog dit jaar gaan de werkzaamheden van start.

Domburg
Na jaren van vergeefs plannen maken lijkt nu de nieuwe bestemming van de watertoren van Domburg gerealiseerd te kunnen worden. Het is de bedoeling om twee woningen in de toren onder te brengen. Daarbij wordt recreatieve bewoning niet uitgesloten. De toren is het eigendom van inwoners van Amsterdam en Bilthoven.

Ook deze toren is een rijksmonument. Ontwerper is de befaamde watertorenbouwer Hendrik Sangster, wiens ontwerp in 1933 werd uitgevoerd. In de Tweede Wereldoorlog werd de toren flink beschadigd. De toren staat al lang leeg. Plannen om er een uitkijktoren, een horeca-gelegenheid of een museum van te maken, strandden alle op verzet van de omwonenden, die vreesden voor verstoring van hun rust.

De gemeente is nu van plan medewerking te geven aan het plan van de twee eigenaren, waardoor de toren voor de toekomst bewaard zou kunnen blijven.

VERBOUWING TOREN ROOSENDAAL
door Wibo Burgers

De verbouwing van de watertoren van Roosendaal is in gang gezet. Eigenaren van de toren zijn Jan en Carla Provily. De verwachting is dat hun gedroomde restaurant, 'De watertoren van Roosendaal', het komende jaar kan worden geopend. Het restaurant komt niet op de begane grond, zoals aanvankelijk de bedoeling was, maar op de achtste verdieping. Beneden zijn de garderobe, toiletten en een rookkamer. De Provily’s gaan ook in de toren wonen.
De toren werd in 1916 gebouwd naar een ontwerp van H.P.N. Halbertsma. In 1986 zijn de leien op het dak vervangen door koper.  

Weer toekomst voor watertoren Zwolle
door Wibo Burgers

Nog niet zolang geleden was er sprake van een dreigende sloop van de watertoren aan de Turfmarkt in Zwolle (zie het Watertorennieuws van januari vorig jaar), nu worden er plannen gemaakt voor een nieuwe toekomst voor deze toren. De eigenaar van deze toren, Nijhuis Bouw BV in Rijssen, wil het bouwwerk verkopen, bij voorkeur na een grondige verbouwing. Een aantal bedrijven heeft interesse getoond voor het object. Aanvankelijk werd gedacht aan afbraak, de toren zou het veld moeten ruimen voor een appartementencomplex.
De toren dateert van 1892 en is ontworpen door architect J. Schotel. In 1957 verkeerde het bouwwerk in zeer slechte staat. Een van de toren vallend stuk steen trof een kind dodelijk. Na dit tragische ongeluk werd een nieuw bakstenen omhulsel om de toren gezet. Vandaar ook dat een groot deel van de oorspronkelijke toren goed bewaard is gebleven.
De Bond Heemschut, die zich vorig jaar krachtig verzette tegen een eventuele sloop, vindt dat de toren gerestaureerd en geschikt voor bewoning moet worden gemaakt. Volgens deze organisatie zal de buitenste schil gesloopt moeten worden hoewel de toren-in-toren combinatie uniek is in ons land. Tot de plannen, die eind vorig jaar werden gepresenteerd, behoort een versie, waarbij de stenen schil wordt verwijderd.         

Gemeente koopt toren van Bergambacht
door Wibo Burgers

De gemeente Bergambacht heeft de veertig meter hoge watertoren aan de Dijklaan gekocht van het waterbedrijf Oasen. De prijs: één euro. In de toekomst zorgt de gemeente voor het onderhoud van de toren, hetgeen in eerste instantie 50.000 euro kost. Het terrein voor de watertoren kost de gemeente 115.000 euro. Door de aankoop van de toren en het daar voor liggende terrein kan een fietspad worden aangelegd. Bovendien komen er extra parkeerplekken voor bewoners van huizen aan de Dijklaan.
Er zijn nog geen concrete plannen voor hergebruik van de toren, die de status van rijksmonument heeft. Er wordt een werkgroep samengesteld, die moet adviseren over de toekomstige exploitatie van de toren, hetzij in verhuur dan wel in doorverkoop. De exploitatie zou budgettair neutraal moeten zijn. 

Toren Almelo verkocht
door Wibo Burgers

Sinds oktober vorig jaar is Timmerhuis Onroerend Goed, gevestigd in Almelo, eigenaar van de watertoren aan de Reggestraat in Almelo. Johan Timmerhuis denkt nog na over de toekomstige bestemming van de toren. Hij verwacht dat het zal neerkomen op wonen in combinatie met werken. maar veel meer kan hij er nog niet over zeggen, haast heeft hij zeker niet.
De toren van Almelo, een rijksmonument dat in 1926 tot stand kwam, werd vijf jaar geleden buiten gebruik gesteld door het drinkwaterbedrijf Vitens. Midden vorig jaar ging de toren in de verkoop, maar de verwachte prijs werd niet gehaald. Nadien volgde de verkoop aan Timmerhuis.          

Watertoren Hengelo veilig verklaard
door Wibo Burgers

De watertoren in het vroegere waterwingebied in de Veldwijk in Hengelo is veilig verklaard. Dat is het resultaat van een onderzoek van de gemeente naar de staat van de uit 1896 daterende en licht hellende toren. Berekeningen hebben uitgewezen dat de betonnen funderingsplaat de toren nog wel kan dragen. Aanvankelijk werd gemeld dat de toren op instorten stond. In verband met de veiligheid werden hekken geplaatst en de nabijgelegen beheerderswoning werd ontruimd. Deze maatregelen zijn na enkele weken weer ongedaan gemaakt. Eigenaar van de toren is projectontwikkelaar Ter Steege.         

Watertoren Oostburg
door Wibo Burgers

De watertoren in Oostburg staat nog steeds te koop. In tegenstelling tot ons bericht van oktober j.l. meldt ons eigenaar Henk Niggebrugge dat de bed & breakfast, waarmee in de zomer van 2006 een proef werd genomen, een succes was. Dat de onderneming niet werd voortgezet is het gevolg van het wegvallen van inkomsten uit de plaatsing van antennes op de toren. Daardoor was het niet langer verantwoord om te investeren in het project.

Watertoren Borkum
door Henk Rienks

Op het Duitse eiland Borkum, bereikbaar vanuit de Nederlandse Eemshaven, heeft een vereniging, Watertoorn Börkum e.V., zich ontfermd over de watertoren. Het bestuur hoopt voldoende geld en leden te kunnen vinden om dit monument in stand te kunnen houden. Het plaatsen van een flink bord bij de toren was de eerste daad toen de vereniging deze zomer eigenaar werd van de toren. Er zijn plannen om in de toren een museum te vestigen.
Zie Watertoorn.

Stichting probeert watertoren Woerden te redden
door Henk Rienks

De Stichting HoogInWoerden heeft de watertoren in Woerden overgenomen van de gemeente. Deze stichting hoopt voldoende “vrienden van de watertoren” te vinden om het opknappen en onderhouden van de toren te kunnen bekostigen. In de jaren tachtig is de toren gerestaureerd. Het reservoir werd toen verwijderd. De toren kreeg vervolgens geen nieuwe bestemming en er was zodoende weinig geld beschikbaar voor onderhoud. Nu is opnieuw een restauratie nodig. Als de toren weer in goede staat verkeert, dan zouden er (kleinschalige) evenementen moeten gaan plaats vinden, onder andere ten behoeve van de vrienden van de toren. De omwonenden hebben inmiddels daartegen bezwaar gemaakt bij de rechter.
Zie watertoren-woerden.

Ophef in Hengelo over watertoren
door Henk Rienks

De watertoren in Hengelo zou op instorten staan. Bij een deze zomer uitgevoerd onderzoek is geconstateerd dat de houten palen onder de toren rot zijn en dat de toren bezig is scheef te zakken. Het beschermde monument mag niet worden gesloopt, maar niemand heeft er geld voor over. De eigenaar is sinds kort projectontwikkelaar Ter Steege, die het mogelijk niet slecht zal uitkomen als de toren toch gesloopt mag worden. Iedereen bemoeit zich inmiddels met de zaak, die groot nieuws was in de stad. 

Watertoren Bussum in gebruik genomen
door Henk Rienks

De verbouwing van de watertoren in Bussum is gereed gekomen evenals de bouw van het kantoor ernaast. Sinds augustus zijn het NIBE, het adviesbureau van professor Michiel Haas, een expert op het gebied van duurzaam bouwen, en accountantskantoor Meeuwsen Ten Hoopen er in gevestigd. Architect Bob Custers heeft het ontwerp gemaakt. Volgens Haas en Custers is het meest duurzame kantoor van Nederland gerealiseerd. Het kreeg bij de opening in september veel aandacht. In bijna alle dagbladen van Nederland stond een artikel. Haas kocht de toren in 1996 en heeft veertien jaar nodig gehad om zijn droom werkelijkheid te laten worden. Op de openmonumentendag kon de toren worden beklommen. De belangstelling was zeer groot en een flink aantal mensen moest worden teleurgesteld. Door de Historische Kring Bussum was een tentoonstelling ingericht.

Uitreiking Watertorenprijs 2010
door Henk Rienks

Op donderdag 14 oktober 2010 heeft in de watertoren van Delft de uitreiking plaatsgevonden van de Watertorenprijs 2010. Bestuurslid Henk van der Veen van de Nederlandse Watertoren Stichting legde uit waarom deze toren de prijs heeft verdiend. Vervolgens overhandigde hij de bij de prijs behorende plaquette aan winnares Anne-Marie Wegh. Secretaris Henk Rienks overhandigde daarna twee bankbiljetten van €500, een geschenk van waterleidingbedrijf Evides. Mevrouw Wegh vertelde tenslotte over haar ervaringen met de toren. Veel positieve, maar ook negatieve: de enthousiaste reacties van klanten en andere bezoekers, een prijs winnen, maar ook de kosten en telkens opnieuw van alles via de trap naar boven brengen.  

IJmuiden: verbouwing gestart
door Henk Rienks

In de watertoren van IJmuiden komen elf appartementen. Begin oktober is makelaar Janus met de verkoop ervan gestart. De verbouwing van de toren is al in juni gestart en naar verwachting zullen de appartementen in de zomer van 2011 gereed komen. De klokken, iets bijzonders voor een watertoren, worden gehandhaafd en zullen weer gaan lopen. De opdrachtgever is De Nieuwe Stad BV, een onderdeel van De Pagter Vastgoed van Arjen de Pagter, dat gevestigd is in de watertoren van Middelburg. Zie voor meer informatie watertorenijmuiden. 

Watertoren Amsterdamsestraatweg gevaarlijk?
door Henk Rienks

Volgens de gemeente Utrecht vormen de leien op het dak van de watertoren aan de Amsterdamsestraatweg een bedreiging. Ze kunnen naar beneden komen. Daarom liet de gemeente in augustus een zeil spannen over het dak. Eigenaar Bob Rijnbeek, die volgens de gemeente onbereikbaar was, zei enkele dagen later tegen het Utrechts Nieuwsblad dat hij nog steeds het voornemen heeft om de toren te restaureren, maar dat hij dat niet kan doen zonder subsidie. In 2009 werd zijn verzoek niet gehonoreerd. Hij heeft echter de hoop niet opgegeven. Begin jaren negentig liet hij onder in de toren een kantoor inrichten voor zijn bedrijf Infoteam Consultancy. Later verhuisde hij naar Brussel en kwam het kantoor leeg te staan.          

Zoetermeer: hoe verder?
door Henk Rienks

De gemeente Zoetermeer heeft nog steeds geen succes geboekt bij de zoektocht naar een koper, die de watertoren gaat opknappen. De gemeente probeert het al bijna tien jaar. De laatste kandidaat, de heer Tetteroo van Warmtepomp Techniek Zoetermeer, trok zich onlangs terug. De gemeente schijnt nu het ooit genomen besluit om geen geld te steken in het opknappen van de toren in heroverweging genomen te hebben. De verwaarlozing doet de toren geen goed en de gemeente heeft daarom deze zomer een onderzoek laten uitvoeren naar de staat waarin de toren verkeert.  

Brochure behoud watertorens
door Henk Rienks

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft aangekondigd dat de dienst een serie brochures over het behoud van een aantal categorieën monumenten zal laten verschijnen. Hierbij zal ook een brochure over watertorens zijn. De Nederlandse Watertoren Stichting heeft op 25-2-2010 deelgenomen aan een door de dienst georganiseerde vergadering over deze brochure. Vorige maand kreeg de stichting de nieuwste versie van de tekst ter inzage met het verzoek om commentaar. Eerder was het de bedoeling dat de brochure in de herfst van 2010 zou verschijnen, maar er is vertraging ontstaan. 

Kantoor in toren Almelo
door Wibo Burgers

De watertoren aan de Reggestraat in Almelo is door het drinkwaterbedrijf Vitens verkocht aan een particulier, die op de begane grond een kantoor zal vestigen. De omwonenden zijn betrokken bij de verkoop, ze bleken geen bezwaren te hebben tegen de nieuwe bestemming van de toren. De toren werd in de periode 1926-1927 gebouwd en in 1928 in gebruik genomen door de Algemene Waterleiding Maatschappij Almelo. Met een waterreservoir van 750.000 liter behoorde de toren tot de grootste van Overijssel. De toren, een rijksmonument, werd in 2006 buiten gebruik gesteld.